Mezopotamya'nın en verimli topraklarında yer alan Diyarbakır, günümüzde de bu topraklarıyla Türkiye Cumhuriyeti'nin pek çok ihtiyacını karşılamaktadır. Atatürk Barajı'nın bir kısmı Diyarbakır'da yer alır, Diyarbakır karpuzu dillere destandır ve pek çok tarım ürünü Diyarbakır'da kendisine toprak bulabilir.
Ancak bahsettiğimiz üzere Diyarbakır tarihi ve kültürü ile dünya çapında bilinmekte esasen. Şehirde karşılıklı olarak onlarca kilise ve cami bir aradadır, tıpkı şehrin halen onlarca farklı kültüre ev sahipliği yapması gibi.
Bu soruda sizlere bir Diyarbakır kısa tarihi sunacağız. Ayrıca bazı soruları da cevaplandıracağız, örneğin Diyarbakır'ın özellikleri, Diyarbakır'ın kaç yılında kurulduğu ve daha nicesi. İyi okumalar diliyoruz.
Diyarbakır'ın Tarihi
Diyarbakır'ın ne zaman kurulduğu tam olarak bilinmemektedir, nitekim şehir tarihi boyunca felaketlerle karşılaşmış ve pek çok kayıt kaybolmuştur. Yine de elimizde bazı ipuçları var.
İlk ipucu bizleri taş devrine kadar götürür. Arkeolojist ve antropologların güncel araştırmalarına göre şehrin dışında bulunan mağaralarda Yontma Taş Devri'nden bu yana yerleşim bulunmaktadır.
İkinci ipucu bizleri Antik Mezopotamya dönemine götürüyor. Tahminler o ki şehir milattan önce 3000 yılında, büyük Hitit İmparatorluğu'nun başkenti olarak sahneye çıkmıştır.
Diyarbakır tarihinde surlar önemli yer tutar. Diyarbakır surları kaç yıllık sorusu burada önemlidir, nitekim şehrin ayakta duran en eski yapısının surlar olduğu düşünülmektedir.
Yapılan araştırmalara göre surlar ilk olarak bundan 2400 yıl önce, milattan önce 4. yüzyılda, Urartu İmparatorluğu döneminde inşa edilmiştir. Şehrin bilinen en eski yapısı da surlardır.
Diyarbakır tarihi kısaca medeniyetlerin kesişiminin, bir yandan da fetihlerin, savaşların, bir yandan da dünyanın tarihidir. Dünya tarihi diyoruz, çünkü şehirde Roma İmparatorluğu'ndan tutun Büyük İskender'e kadar çeşitli devletler hüküm sürdü.
Diyarbakır'ı ilk kim fethetti sorusunun cevabı büyük ihtimalle Hititliler. Sonrasında da Diyarbakır'da kimler yaşamıştır sorusunun uzun cevabına geliyoruz. Şehirde sırasıyla Asurlular, Aramiler, Urartular, İskitler, Medler, Ahamenişler, Büyük İskender, Selevkoslar, Partlar, Ermeniler, Roma İmparatorluğu, Sasani İmparatorluğu ve Bizans İmparatorluğu hüküm sürmüştür.
Şehrin kaderi İslam'ın doğuşundan sonra değişmiştir. Medeniyetlerin kenti 8. yüzyıldan itibaren İslam medeniyetine de ev sahipliği yapmış, şehir de sırasıyla Emeviler, Abbasiler, Hamdaniler, Büveyhiler, Mervaniler, Selçuklular, İnaloğulları, Artuklular, Eyyûbîler, Moğollar, Akkoyunlular, Safevîler ve Osmanlılar hükmü altına girmiştir.
Diyarbakır, 1923 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun ardılı olarak kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin önemli şehirlerinden biri olmuştur.
Diyarbakır'ın Kuruluş Tarihi
Diyarbakır'ın kuruluş tarihi tam olarak bilinmiyor. Bunun sebebi, şehirde çok uzun süredir yerleşimin bulunması. Bu durum, bilim adamları tarafından da kanıtlanmıştır.
Bilim adamlarının bulgularına göre Silvan ilçesindeki Hassuni Mağaraları ile Ergani ilçesindeki Hilar Mağaralarında bu çağdan kalma kalıntılar gün yüzüne çıkarılmıştır.
Dahası var; yine Ergani ilçesinde yer alan Çayönü Tepesi'nde ise dünyanın en eski köyü bulunmuştur! Tahminler, bu köyün MÖ 7000 yılları civarında kurulduğu yönünde.
Dolayısıyla elimizde en eski tarih MÖ 7000. Hititlerin de şehri MÖ 3000 yılında fethedildiği biliniyor. Yani elimizde tam dokuz binyıldır ayakta duran kadim bir şehir var!
Diyarbakır'ın Yerlisi Kimdir?
Diyarbakır'ın yerlisi kimdir sorusuna tarihi bir cevap veremeyiz, nitekim yukarıda da listesini sunduğumuz üzere onlarca farklı hükümdar şehirde hüküm sürmüştür. Dolayısıyla onlarca farklı kültür, onlarca farklı etnisite de şehirde kendisine yer bulmuştur.
Diyarbakır'ın yerlisi kimdir sorusunun güncel cevabı ise Kürtler olacaktır. İlk olarak Orta Çağ'da Diyarbakır'a ayak bastığı düşünülen Kürtler, sonrasında Selçuklu ve Osmanlı döneminde şehre gelmeye ve burayı evleri olarak görmeye devam ettiler.
Şu anda Diyarbakır nüfusu 1.818.133 kişiden oluşmaktadır. Diyarbakır nüfusunun %85'i Kürttür, kalan %15'in de büyük çoğunluğu Türklerden oluşmaktadır.
Diyarbakır Tarihi Yapılar
En ünlüsü surlar olmak üzere Diyarbakır tarihi yapılar anlamında oldukça zengin bir ildir. Çoğu tarihi Diyarbakır bölgesinde yer alan bu tarihi yapılar, Diyarbakır kısa tarihi yazılarında önemli yer tutmaktadır.
Diyarbakır kısa tarihi yazımızın bu bölümünde en önemli tarihi yapıları listeleyeceğiz.
- Diyarbakır Surları
- Ulu Cami (Meydan Camii)
- St. Giragos Ermeni Kilisesi (Diyarbakır Surp Giragos Kilisesi)
- Malabadi Köprüsü
- Dört Ayaklı Minare
- Meryem Ana Kilisesi (Kurşunlu Camii)
- On Gözlü Köprü
- Behram Paşa Camii
- Nebi Camii
Diyarbakır Tarihi ve Kültürel Özellikleri
Diyarbakır dünya çapında ünlü bir kenttir ve bu ününü sonuna kadar hak etmektedir. Bu durumda Diyarbakır kısa tarihi elbette yer tutuyor, ancak tek sebebi değil.
Aslına bakarsanız Diyarbakır, kendi bölgesi için bir kültür merkezi konumundadır. Bu eski ve kadim şehir, tarih öncesinden bu yana tarihi ve kültürel özellikleri ile öne çıkmaktadır.
Dolayısıyla şehrimizin her yıl daha da çok turist çekmesi bizleri şaşırtmamaktadır. Yazımızın son bölümünde de Diyarbakır'ı çekim merkezi yapan faktörleri sıralayacağız.
- Tarihi: Diyarbakır'ın bilinen tarihi MÖ 3000'e, bilinmeyen tarihi ise Taş Devri'ne kadar dayanmaktadır. Dünyanın en eski yerleşimlerine ev sahipliği yapan şehir, bu sayede binlerce turist çekiyor.
- Mimarisi: 2400 yıllık surlardan başlayarak Diyarbakır'ın her medeniyetten iz taşıdığı söylenebilir. Özellikle de MÖ 1-6. yüzyıl arasından kalan kiliseler ve İslam döneminin camileri fazlasıyla önem taşır Diyarbakır için.
- Kültürel Çeşitlilik: Sık sık medeniyetlerin beşiği olarak bahsettiğimiz Diyarbakır, hem geçmişte, hem günümüze onlarca medeniyete ev sahipliği yaptı. Şehirde çoğunluk Kürt olsa da Türk, Arap, Ermeni ve Süryaniler bir arada ve kardeşçe yaşamaktadır.
- Mutfak Kültürü: Diyarbakır mutfağı, Türkiye'nin en zengin, en çeşitli ve daha da önemlisi en lezzetli mutfaklarından biridir. Diyarbakır mutfağının en ünlü yemekleri olarak kaburga dolması, ciğer kebap, kuzu tandır ve nicelerinden söz edebiliriz.
