Sırrı Süreyya Önder, 7 Temmuz 1962’de Adıyaman’da Türkmen kökenli bir ailede doğdu, Babası Ziya Önder, 1960’larda Adıyaman’da Türkiye İşçi Partisi’nin kurucuları arasında yer almış; Sırrı henüz sekiz yaşındayken babası sirozdan vefat edince annesi Zeliha ile dört kardeşiyle dedesinin evine taşındı
Çocukluğunda fotoğrafçı çırağı olarak çalıştı. Adıyaman Lisesi’ni bitirdikten sonra Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ni kazandı
Eğitim ve 12 Eylül Sonrası
Lise yıllarında siyasi eylemlere katılan Önder, 1978’de Maraş Katliamı’nı protesto ettiği için ilk kez tutuklandı
Üniversite eğitimi sırasında 12 Eylül 1980 darbesi yaşanınca Ankara’da aktif öğrenci hareketlerine katıldığı gerekçesiyle gözaltına alındı ve 12 yıl hapis cezasına çarptırıldı, Mamak, Ulucanlar ve Haymana cezaevlerinde toplam 7 yıl tutuklu kaldı, Cezaevi döneminde açlık grevi gibi protestolara katıldı ve yazmayı sürdürdü.
Sinema ve Televizyon Kariyeri
Tahliye sonrası İstanbul’a yerleşen Önder, sinemayla ilgilenmeye başladı. 2003’te Yılmaz Güney’in Duvar filminden etkilendikten sonra senaryo atölyesine katıldı ve ilk yönetmenlik deneyimini senaryosunu yazıp Muharrem Gülmez’le birlikte yönettiği Beynelmilel (2006) adlı filmle yaşadı
Beynelmilel, 1980’ler sıkıyönetim dönemini hicivli bir dille ele alarak 2007 Adana Altın Koza Film Festivali’nde “En İyi Film” ödülü aldı
Sonrasında O… Çocukları (2008), F Tipi Film (2012) ve İtirazım Var gibi yapımlarda senarist, yönetmen veya oyuncu olarak yer aldı; Sis ve Gece ile Yeraltı gibi filmlerde oyunculuk yaptı
Türkiye’nin popüler kültür projelerine de katkıda bulunan Önder, Emret Komutanım ve Düğün Dernek gibi filmlerde senarist ve oyuncu olarak görev yaptı
Ayrıca Ülke TV ve Kanal 24 televizyon kanallarında programlar yaparak medyada aktif oldu
Siyasi Kariyeri
2011 Genel Seçimleri’nde BDP’nin desteklediği Emek, Demokrasi ve Özgürlük Bloku adayı olarak İstanbul 2. bölgeden bağımsız milletvekili seçildi
HDP’nin kuruluşunda yer aldı ve 2014 yerel seçimlerinde HDP’nin İstanbul Büyükşehir Belediye Başkan adayı oldu. Haziran ve Kasım 2015 Genel Seçimleri’nde HDP listelerinden Ankara’dan milletvekili seçilerek Türkiye Büyük Millet Meclisi 24., 25. ve 26. dönemlerinde görev yaptı
2023’te Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (DEM Parti) saflarında İstanbul milletvekili seçilen Önder, ölümüne kadar TBMM Başkanvekilliği görevini sürdürdü
Gezi, Çözüm Süreci ve Tutukluluk
Önder, 2013 Gezi Parkı protestolarına aktif şekilde katıldı ve omzuna isabet eden biber gazı kapsülüyle simgeleşen “ağaçların vekili” olarak hatırlandı
Aynı dönemde Kürt sorununun çözümüne yönelik çözüm sürecinde de önemli roller üstlendi; HDP adına Abdullah Öcalan ile hükümet yetkilileri arasında gerçekleşen Dolmabahçe Mutabakatı’nın kamuoyuna açıklanmasında görev aldı
2013 Newroz kutlamasında yaptığı konuşma gerekçesiyle 2018’de “terör örgütü propagandası” suçlamasıyla 43 ay hapse mahkûm edildi. Ancak Aralık 2019’da Anayasa Mahkemesi, Önder’in ifade özgürlüğünün ihlal edildiğine hükmederek serbest kalmasını sağladı
Yine yüksek profilli Kobani davası kapsamında yargılanan Önder, Mayıs 2024’te beraat etti
Edebiyat ve gazetecilikle de ilgilenen Önder, 2009’da Beynelmilel adlı anı kitabını yayımladı. 2010’dan itibaren BirGün, Radikal ve Özgür Gündem gazetelerinde köşe yazarlığı yaparak fikirlerini paylaştı
“BirGün gazetesinde köşe yazıları yazarak gazeteciliğe başladı. Daha sonra Radikal ve Özgür Gündem gazetelerinde yazılar yazdı”
Son yıllarında DEM Parti İstanbul milletvekili ve TBMM Başkanvekili olarak görev yaparken, Meclis kürsüsünde şiirler de okuyan bir siyasetçi olarak tanındı.
Yeniden İmralı heyetinde
17 Mart 2021'de Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın açtığı HDP'yi kapatma davası kapsamında hakkında beş yıl siyaset yasağı talep edilen isimler arasında yer aldı.
Kobani davasında yargılanacak ve Mayıs 2024'te beraat edecekti.
Kobani Olayları: 6-8 Ekim 2014'te ve sonrasında neler yaşandı?
2023 genel seçimlerinde DEM Parti'den 28. dönem İstanbul Milletvekili seçildi.
Aynı zamanda TBMM Başkanvekili olan Önder, yönettiği oturumlardaki esprili dili ve hazır cevaplığıyla dikkat çekti.
MHP lideri Devlet Bahçeli, 22 Ekim 2024'te Abdullah Öcalan'a "örgütü lağvet, Meclis'te DEM Parti grubunda konuş" çağrısı yaptı.
Önder, bu açıklamanın ardından başlayan süreçte PKK lideri Abdullah Öcalan ve hükümet ile görüşmeler yürüten İmralı heyetinde yer aldı.
Bazı sağlık sorunlarını olduğunu kamuoyuna duyuran Önder bununla birlikte tüm konuşmalarında "barış için çalışmaya devam etme" mesajı verdi.
Önder, 15 Nisan Salı akşamı geçirdiği kalp krizinin ardından hastaneye kaldırıldı.
Florence Nightingale Hastanesi'nden yapılan açıklamada, 62 yaşındaki Önder'in bu hastaneye nabızsız bir şekilde getirildiği ve müdahalelerle yeniden dolaşım sağlandığı belirtildi.
Aort damarında yırtığın teşhis edilmesiyle saat 23.35'te acil olarak ameliyata alınan Önder'e 12 saat süren operasyonla by-pass ve aort greftleme işlemleri yapıldı ancak Önder'in hayati tehlikesi devam etti.
3 Mayıs Cumartesi günü saat 16:10'da Önder'in çoklu organ yetmezliğine bağlı olarak hayatını kaybettiği açıklandı.
Sırrı Süreyya Önder'in Vefatı
Önder’in 15 Nisan 2025’te kalp damarlarındaki yırtılma nedeniyle hastaneye kaldırıldığı açıklandı. 18 gün süren yoğun bakım tedavisi ardından 3 Mayıs 2025’te çoklu organ yetmezliği sonucu vefat etti