DİYARBAKIR- Tespih, insanlık tarihinin derinliklerine uzanan kültürel bir öğedir ve farklı dinlerde duaları saymak için kullanılan önemli bir araçtır. Diyarbakır işi tespihler ise minyatür benzeri ebatlarda tasarlanan ve günümüzde popülerlik kazanan özel tasarımlı koleksiyonluk tespihlerdir.
Tesbih, kültürler arası bir öğe olarak insanlık tarihinin derinliklerine uzanır. İlk insanlar avladıkları avların parçalarını ipe benzer şeylere dizer ve bir sonraki avda başarı getirmesi için bunları takarlardı. Bu tür takılar zamanla kötülüklerden ve düşmanlardan korunmak için savaşlarda da kullanılmaya başlandı. Boncukların dini amaçlarla ve duaları saymak için kullanılmasına ilk olarak Hindu inanışlarında Hindistan'da rastlanır. Tespih, Hindistan'dan doğuya, ardından Ortadoğu'ya ve en sonunda Avrupa'ya yayılır. Tespihin kullanım amacı, Müslümanlık, Hıristiyanlık (Katolik), Hinduizm ve Budizm gibi farklı dinlerde aynıdır; duaları ve dualar arasındaki bölümleri saymak için kullanılırlar.
İslam dünyasında tespihin ne zaman kullanılmaya başlandığı kesin olarak bilinmemektedir. Hz. Muhammed'in tespih taşıdığına dair kayıt bulunmamakla birlikte, bazı hadislerde hurma çekirdeği veya çakıl taşı kullanıldığına dair ipuçları bulunmaktadır. Tespihin İslami anlayışta önemi, Yüce Yaratıcı'ya verilen 99 ayrı ismi anarken kullanılan 99 taneli tespih ile ifade edilir. Tespihlerin tane sayısı genellikle 33, 99, 500 veya 1000'dir.
Diyarbakır işi tespihler, minyatür benzeri ebatlarda tasarlanan ve genellikle üç parmak uzunluğunda olan koleksiyonluk tespihlerdir. Bu özel tasarım tespihler, günümüzde giderek daha popüler hale gelmekte ve farklı ve yenilikçi tasarımların da ilham kaynağı olmaktadır.
Tane boyutları genellikle 4-6 mm arasında değişen Diyarbakır işi tespihler, Diyarbakır kesmesi olarak da bilinir. Bu tesbihler, küçük boyutları nedeniyle genellikle koleksiyonerler veya bürokraside görev yapan memurlar tarafından tercih edilmektedir.
Günümüzde tespih çekmek, din adamlarına özgü bir davranış gibi algılansa da halk arasında da yaygın bir alışkanlık haline gelmiştir. Tespih çekmenin, özellikle kırsal kesimlerde yaygın olmasının nedeni, tarımsal çalışma gibi sürekli ellerin kullanıldığı işlerin kış aylarında bu boşluğu doldurmasıdır.
Bilim insanları, tespih çekmenin beyni rahatlatıcı ve dikkati başka yönlere odaklama konusunda etkili olduğunu belirtmektedirler. Bu alışkanlığın, beynin günlük yaşamın zorlukları, sorunlar ve endişelerle sürekli baskı altında kalması durumunda, sinir hücrelerini rahatlatmak için bir yöntem olduğu düşünülmektedir.
Tesbih, günümüzde erkeklerin vazgeçilmez aksesuarlarından biridir ve el emeğiyle özel olarak üretilen birçok tespih ustası bulunmaktadır. Tespih yapımında kullanılan malzemeler genellikle kehribar, oltu taşı, akik gibi değerli taşlar, ağaçlar veya yarı değerli taşlardan oluşur. Tespihler, değerli ve kıymetli malzemelerden yapıldığında daha fazla değer görürler.
Diyarbakır işi tespihler genellikle sıkma kehribar kullanılarak üretilir ve tasarımları gümüş, altın veya farklı madenlerle zenginleştirilebilir. Bu özel tasarım tespihler hem geleneksel el işçiliğiyle hem de modern tasarım anlayışıyla üretilmektedir. Geleneksel Diyarbakır işi tespihler, ustaların elinde özenle işlenerek ortaya çıkar ve genellikle sanat eseri niteliği taşır.
