Diyarbakır’ın Çınar ilçesine bağlı Demirölçek Mahallesi yakınlarında, 124 metre yüksekliğindeki kayalık tepede yer alan Zerzevan Kalesi, dünyada askeri yerleşim alanında bulunan son Mithras Tapınağı’nın keşfiyle dikkatleri üzerine çekiyor. 2020 yılında UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi’ne dahil edilen tarihi kale, hem bilimsel kazı çalışmaları hem de yerli ve yabancı turistlerin ilgisiyle öne çıkıyor.
2014’ten Bu Yana Süren Bilimsel Kazılar
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Valilik, Çınar Kaymakamlığı, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, Diyarbakır Müzesi Müdürlüğü, Dicle Üniversitesi ve diğer kurumların katkısıyla 2014 yılında başlayan kazılar, yıl boyunca aralıksız şekilde sürdürülüyor. Bu süreçte sur kalıntıları, gözetleme kuleleri, kilise, yönetim binası, konutlar, tahıl ve silah depoları, kaya mezarları, su kanalları ve 63 su sarnıcı gibi çok sayıda yapı gün yüzüne çıkarıldı.
Roma’nın Mühendislik Harikası: Su Sistemi
Kazı Heyeti Başkanı Prof. Dr. Aytaç Coşkun, Zerzevan Kalesi’nin bir askeri yerleşim olduğunu ve burada Roma döneminden kalma gelişmiş bir su sistemi bulunduğunu belirtiyor. “Kalede 63 su sarnıcı bulunuyor. En büyüğü tonozlu sarnıç ve 4 bin ton su kapasitesine sahip. Kurumuş üç kaynaktan 8,5 kilometrelik kemer ve kanallarla su bu sarnıçlara ulaştırılıyor,” dedi.
Basınçlı Dağıtım Sistemiyle Yüksek Alanlara Su Ulaştırıldı
Prof. Dr. Coşkun, basınçlı su sistemi hakkında şu bilgileri verdi: “Su, künk borularla yüksek seviyelere basınçla çıkartılıyor ve tüm yerleşime dağıtılıyor. Tonozlu sarnıçta küçük bir şelale sistemi oluşturulmuş ve buradan kanallarla bağlantı sağlanmış. Askerlerin su taşımasında kullandığı matara parçalarına da ulaştık.”
Yer Altında Dev Su Depoları ve Sığınaklar
Coşkun, su depolama kapasitesinin büyüklüğüne dikkat çekerek, “Kalede on binlerce ton su depolanmış. Yerleşik nüfus 1600 kişi olmasına rağmen kuşatma anlarında 10 binlerce kişinin bir yıl dışarı çıkmadan yaşayabileceği kadar su stoku yapılmış. Ayrıca yer altında büyük yerleşim alanları ve sığınaklar da bulunuyor,” dedi.
Stratejik Konumu ve Tarihi Önemi
Zerzevan Kalesi, antik yollar üzerinde ve 124 metre yüksekliğindeki kayalık bir alanda konumlanıyor. Amida ile Dara arasındaki stratejik noktada yer alan kale, Roma ile Sasani İmparatorluğu arasındaki mücadelelere sahne oldu. Asur dönemine kadar uzanan kalede, Roma dönemine ait askeri yerleşim milattan sonra 3. yüzyılda inşa edildi ve 639 yılına kadar kullanıldı. Sur ve yapılar, Bizans İmparatorları Anastasios (M.S. 491-518) ve Justinianos (M.S. 527-565) dönemlerinde onarıldı ve günümüze kadar ulaştı.
